ભગવાન વિષ્ણુના નિરાકાર અને દેવતા સ્વરૂપને શાલિગ્રામ કહેવામાં આવે છે. જેમ ભગવાન શિવને તેમના નિરાકાર સ્વરૂપ શિવલિંગમાં પૂજવામાં આવે છે, તેવી જ રીતે ભગવાન વિષ્ણુનું દેવતા સ્વરૂપ શાલિગ્રામ છે. વૈષ્ણવ સંપ્રદાયમાં ભગવાન વિષ્ણુના ચતુર્ભુજ મૂર્તિ સ્વરૂપની સાથે નિરાકાર, દેવતા સ્વરૂપની પણ પૂજા કરવાનો નિયમ છે. શ્રી હરિના શાલિગ્રામ સ્વરૂપનું વર્ણન પદ્મ પુરાણમાં જોવા મળે છે. દંતકથા અનુસાર, તુલસીજીના શ્રાપને કારણે શ્રી હરિ વિષ્ણુ હૃદયહીન શિલામાં ફેરવાઈ ગયા હતા. તેમનું સ્વરૂપ શાલિગ્રામ કહેવાય છે. તો ચાલો જાણી લઈએ શાલિગ્રામ શુ છે અને એમનું પૂજન કરતી વખતે કઈ વાતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ
ધાર્મિક માન્યતા અનુસાર, શાલિગ્રામને ભગવાન વિષ્ણુનું દેવતા સ્વરૂપ કહેવામાં આવે છે. તે નેપાળના ગંડક અથવા નારાયણી નદીના પટમાં જોવા મળે છે. સાલગ્રામ નામના સ્થળે ભગવાન વિષ્ણુનું મંદિર છે, જ્યાં તેમના આ સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આ ગામના નામ પરથી તેમને શાલિગ્રામ નામ પડ્યું. વૈજ્ઞાનિક ધોરણે શાલિગ્રામ એક પ્રકારનો અશ્મિ પથ્થર છે. જેને જીવવિજ્ઞાનીઓ એમોનોઈડ ફોસીલ્સ કહે છે. આ બેક્ટેરિયામાં વિશેષ ગુણધર્મો હોય છે.આ પત્થરો કાળા, ગોળાકાર, લંબગોળ છે, સોનેરી આભા સાથે ઘણા પ્રકારો છે. તેમના વિવિધ સ્વરૂપો ભગવાન વિષ્ણુના વિવિધ સ્વરૂપો સાથે સંબંધિત હોવાનું માનવામાં આવે છે.
શાલિગ્રામના આકાર, રંગ, રૂપ અને પ્રતીકના આધારે તેના અનેક સ્વરૂપો છે. પુરાણોમાં 33 પ્રકારના શાલિગ્રામનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, જેમાંથી 24 પ્રકારના શાલિગ્રામને ભગવાન વિષ્ણુના 24 અવતારના પ્રતિક માનવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો શાલિગ્રામનો આકાર ગોળ હોય તો તેને ભગવાનનું ગોપાલ સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. લાંબી માછલીના આકારના શાલિગ્રામ મત્સ્ય અવતારનું પ્રતીક છે. કાચબાના આકારનો શાલિગ્રામ વિષ્ણુના કછપા અથવા કુર્મ અવતારનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે
શાસ્ત્રોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જે લોકો દરરોજ તુલસીની સાથે-સાથે શાલિગ્રામ પથ્થરની પૂજા કરે છે, તે ઘરમાંથી દરિદ્રતા દૂર રહે છે. એટલું જ નહીં પરિવારમાં સુખ-શાંતિ પણ બની રહે છે. ચાલો જાણીએ શાલિગ્રામ ભગવાનને ઘરમાં રાખવા અને પૂજા કરવાની કઈ રીત છે-
તુલસી સાથે પથ્થરના રૂપમાં પૃથ્વી પર રહેતા ભગવાન વિષ્ણુ શાલિગ્રામના વિવાહ કરવાથી ઘરમાં ધનની અછત, પરેશાનીઓ, પરેશાનીઓ અને રોગો પણ દૂર થાય છે.
શાલિગ્રામને તુલસી સાથે રાખવાની સાથે, તમે તેને ઘરના કોઈપણ પવિત્ર સ્થાન અથવા મંદિરમાં પણ સ્થાપિત કરી શકો છો, જ્યાં તમે શાલિગ્રામની વિધિવત પૂજા કરી શકો છો.
ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર ભગવાન શાલિગ્રામની પૂજા ખૂબ જ નિયમો સાથે કરવી જોઈએ, નહીં તો ઘરમાં અશાંતિ આવે છે.
જો તમે ઘરના મંદિરમાં શાલિગ્રામની સ્થાપના કરી હોય તો તેમાં દરરોજ તુલસીની દાળ અથવા તુલસીના પાન ચઢાવો.
એવું માનવામાં આવે છે કે તુલસી વિષ્ણુની પ્રિય છે અને વિષ્ણુને તુલસી અર્પણ કરવાથી વ્યક્તિની તમામ મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે.
શાલિગ્રામની પૂજામાં ભગવાન શાલિગ્રામ પર તુલસીના પાન ચઢાવવાથી ધન અને વૈભવ મળે છે.
એકથી વધુ શાલિગ્રામ રાખવાથી આર્થિક તંગી અને રોગો થાય છે. તેથી ઘરમાં શાલિગ્રામની માત્ર એક શિલાની પૂજા ભક્તિભાવથી કરવી જોઈએ.
શાલિગ્રામની પૂજા કરતી વખતે અથવા શાલિગ્રામ પથ્થરને ઘરમાં રાખતી વખતે ક્યારેય માંસ-દારૂનું સેવન ન કરવું. જો કોઈ વ્યક્તિ આવું કરે છે, તો અવશ્ય ધનહાનિ અને ઝઘડા વધે છે.
જો ઘરમાં શાલિગ્રામ હોય તો તેની નિયમિત પૂજા કરવી જોઈએ.